خیرگی نور، احساسی دیداری است که بر اثر روشنایی بیش از حد و تنظیم‌‌نشده در میدان دید رخ می‌دهد. هنگامی که روشنایی در میدان دید اتفاق بیافتند که شدیدتر از آن چیزی باشد که چشم بتواند از پسش بربیاید، این واقعه رخ می‌دهد. خیرگی محدودشدن توانایی یک شخص در تشخیص جزئیات و اشیاء را درپی دارد. همچنین ، حساسیت بین افراد متفاوت است و افراد مسن معمولاً به دلیل پیری چشم به خیرگی حساس‌تر هستند.
تابش خیره کننده ناتوانی یا ناراحتی بصری است. این مسئله ناشی از شدت نور در میدان دید است که از شدت نوری که چشم به آن عادت دارد بیشتر است. به زبان ساده، خیرگی وقتی اتفاق می‌افتد که نور بیش از حدی وارد چشمتان بشود و چشمتان نتواند از پس آن بربیاید. خیرگی می‌تواند حواس‌پرت‌کن و حتی خطرناک باشد و می‌تواند به طرق مختلف در طول روز یا شب اتفاق بیافتد. خیرگی ممکن است مستقیماً ناشی از منبع نور یا نتیجۀ بازتاب باشد.
انواع خیرگی نور کدام است ؟
خیرگی چهار نوع است: خیرگی منحرف‌کننده، خیرگی ناراحت‌کننده، خیرگی محدود کننده، خیرگی کور کننده.
خیرگی منحرف‌کننده:
خیرگی منحرف‌کننده ناشی از انعکاس یافتن نور در زمانی است که از یک رسانای نوری به دیگری حرکت می‌کند (مثلاً از هوا به شیشه). این امر باعث می‌شود یا بخشی از نور از سطح بازتابیده شود یا داخل یک لنز عینک بازتاب داده شود. خیرگی منحرف‌کننده در دو حالت ایجاد می‌شود:
- نور منعکس‌شده از جلوی لنز باعث می‌شود دیگران نتوانند چشم شما را ببینند؛
- نور منعکس‌شده از پشت یا داخل لنز که باعث می‌شود بازتاب‌هایی را در لنز خودتان ببینید. این نوع خیرگی را ممکن است در شب هم تجربه کرد، به این صورت که پیرامون چراغ جلوی ماشین‌ها یا لامپهای خیابان «هاله» تشکیل می‌شود.
خیرگی منحرف‌کننده می‌تواند باعث رنجش یا گیجی شخص بشود و منجر به خستگی چشم شود.
خیرگی آزاردهنده:
خیرگی آزاردهنده ممکن است ناشی از تابش بیش از حد مستقیم یا غیرمستقیم نور باشد و می‌تواند در شرایط روزمره توسط نور درخشان خورشید رخ دهد. خیرگی ناراحت‌کننده با شدت و ضعف رخ می‌دهد، اما حتی خفیف‌ترین درجات خیرگی باعث خیرگی آزار دهنده می‌شود که معمولاً علائمی مثل درد ناشی از خستگی چشم یا فرسودگی را در پی دارد. بسته به حساسیت هر شخصی به نور، این خیرگی ممکن است سوای از وضعیت جوی یا زمان روز آزاردهنده باشد. چشم غیرمسلح با مرطوب کردن چشم و انقباض مردمک به این خیرگی واکنش نشان می‌دهد. رایج است که شخص تحت تأثیر با پوشاندن چشمانش یا رو کردن به سمت دیگری از خیرگی اجتناب کند.
خیرگی محدودکننده:
خیرگی محدودکنند به نام خیرگی نقابی هم شناخته می‌شود. این نوع از خیرگی از خیرگی ناراحت‌کننده شدیدتر است و میزان زیاد نور باعث ایجاد خیرگی می‌شود. خیرگی ناراحت‌کننده ممکن است واقعاً دید را مختل کند یا کاملاً از کار بیندازد. سرمنشاء این نوع خیرگی، نورهای مفرط و بسیار شدیدی است که ممکن است وقتی مستقیماً به خورشید نگاه می‌کنید رخ دهد. خیرگی محدودکننده باعث می‌شود اشیاء نسبت به حالتی که هیچ خیرگی وجود ندارد کنتراست کمتری داشته باشند. خیرگی محدودکننده به این خاطر اتفاق می‌افتد که نور هنگام ورود به چشم پراکنده می‌شود، که درنتیجه دقت دید را کاهش می‌دهد و آستانه اختلافی نور را افزایش می‌دهد. خیرگی محدودکننده در کهنسالی دردسرسازتر می‌شود، زیرا شفافیت عدسی چشم با افزایش سن کاهش می‌یابد و منجر به ایجاد آب مروارید می‌شود.
چراغ دکوراتیو
چراغ دفنی
قاب هالوژن
چراغ پارکتی
خیرگی کورکننده:
این نوع خیرگی ناشی از نور بازتابیده شده از سطحی صاف و براق مثل آب، شن یا برف است این نور می‌تواند آنقدر قوی باشد که دید را کاملاً مختل سازد. زمانی که نور از سطح منعکس می‌شود، پلاریزه می‌شود و خیرگی کورکننده ایجاد می‌کند. خیرگی کورکننده تا حدی می‌تواند دید را مختل سازد که شخص از لحاظ بینایی در خطر قرار بگیرد.
رتبه‌بندی BUG
BUG مخفف نور پشتی (B)، نور بالایی (U) و خیرگی (G) است. این واژه تخصصی را جامعه مهندسان روشنایی (IES) و اتحادیه بین‌المللی آسمان سیاه (IDA) توسعه داده‌اند. از این واژه برای توصیف میزان نوری استفاده می‌شود که از تجهیزات نورپردازی در جهات ناخواسته منتشر می‌شود.
- نوری که به پشت چراغ هدایت می‌شود.
- نوری که به سمت بالا می‌رود.
- خیرگی که باعث اختلال دید می‌شود.
در رده‌بندی BUG، این تاثیرات در مقیاسی از ۰ تا ۵ اندازه‌گیری می‌شوند. در اینجا ۰ نشان می‌دهد که تاثیر به حداقل رسیده است و ۵ نشان می‌دهد که اصلاً کنترل نشده است. بنابراین، بهترین رده‌بندی BUG رده‌بندی است که B و U و G هر یک برابر با صفر باشند، و بدترین رده‌بندی B۵ U۵ G۵ است.
5 راه جلوگیری از خیرگی نور در طراحی نورپردازی
۱. لایه‌بندی نور
برای دستیابی به نور بهینه در اتاق، فرایند طراحی باید با درنظر گرفتن کاربرد محیط شروع شود. قرار است در این اتاق چه نوع فعالیتی انجام شود؟ آیا این اتاق به حس یا جو خاصی نیاز دارد؟ به جای اینکه کلی لامپ به سقف نصب کنید و کلک قضیه را بکنید، اتاق را به صورت لایه لایه نورپردازی کنید؛یک لایه نور مخصوص انجام کار و لایه‌ای مخصوص نورپردازی محیطی.
نورپردازی وظیفه ای می‌تواند شامل نمونه‌هایی از این دست باشد: لامپ مخصوص روی صندلی دندانپزشک؛ نورپردازی زیر قفسه و کابینت؛ لامپهای رومیزی تنظیم شدنی؛ و همچنین لامپهای سقفی پایین تاب. هر نوع لامپی که استفاده می‌شود، باید روشنایی کافی برای انجام امور و کنتراست کافی را فراهم آورد. کنتراست بیش از حد و سایه‌هایی که ممکن است مزاحم انجام کار بشوند، همه چیز را ناخوانا می‌کند. با مدنظر داشتن هدف اتاق، می‌توانید بهترین نورپردازی کار را برای آن تعیین کنید.
بعد از اینکه نورپردازی وظیفه ای مشخص شد، می‌توانید نورپردازی محیطی را اضافه کنید. نورپردازی محیطی باعث می‌شود سَبْک و طرح ساختمان به چشم بیاید. از جمله تجهیزات نورپردازی محیطی می‌توان به چراغ های دیواری و تجهیزات نورپردازی غیرمستقیم اشاره کرد که نور ملایمی را روی دیوار می‌تابند تا اتاق مثل غار به نظر نرسد.
سومین لایه، اگر به آن نیازی باشد، تزئینی است و نورپردازی متمرکز است تا ویژگی‌های معماری ساختمان را برجسته کند و به اتاق جذابیت بدهد.
۲. همه لامپ‌ها نباید پایین تاب باشند.
ممکن است لامپ‌هایی پایین‌تاب جذابیت بالایی داشته باشد و قطعاً راه ساده‌ای برای نورپردازی فضا هستند، اما این لامپ‌ها بهترین کاری که می‌توانند بکنند روشن کردن کف اتاق است و کف اتاق کم‌اهمیت‌ترین محل برای نورپردازی است. اگر قرار است کاری در این فضا انجام شود، استفاده مطلق از لامپهای پایین تاب، به خاطر خیرگی و سایه‌ای که ایجاد می‌کنند، راهکاری چندان مطلوبی نیست. بعلاوه، بدون نورپردازی کاری، وظیفه روشن کردن تمام فضا بر عهده لامپهای سقفی می‌افتد.
در بحث نورپردازی مناسب، یک راه خوب برای افزایش نور محیطی نورپردازی غیرمستقیم است. نورپردازی غیرمستقیم برای چشم انسان بسیار خوش آیند است. همچنین از نظر زیبایی‌شنایی، به ویژه در محیط‌های تجاری و اداری، باعث دلپذیر شدن فضا می‌شود.
۳. پوشش لامپ‌ها و سایه‌بان نورخورشید.
گام دیگر برای جلوگیری از خیرگی استفاده از موانع فیزیکی میان نور و اشخاص است. در بحث نورهای مصنوعی، این موضوع پوشش حفاظتی نامیده می‌شود و شامل لنز، دریچه هاشوری، اسنوت و پوشش می باشد. این وسایل از تابیدن مستقیم نور به چشم افراد جلوگیری می‌کنند و جلوی خیرگی را می‌گیرند.
در بحث نور خورشید، انواع سایبان است روی پنجره نصب می‌شوند. هرچند بیشتر در زمان روز سقف اجازه ورود نورخورشید را نمی‌دهد، اما صبح زود و اواخر بعدازظهر ممکن است نورخورشید به منزل نفوذ کند که باعث می‌شود استفاده از سایبان راهکاری مطلوب باشد.
۴. برای کاهش خیرگی از لامپهای مات استفاده کنید
هنگام خرید لامپ، می‌توانیم لامپ‌هایی که مثل لامپهای مهتابی یا کم‌مصرف پوشش ماتی روی حبابشان دارند انتخاب کنیم. این لایه مات می‌تواند مستقیماً نورهای کورکننده‌ای که از لامپ می‌تابد را کاهش دهد و سپس با خنثی کردن پرتور نور نیز می‌توان محدوده بیشتری را تحت پوشش نور لامپ قرار داد.
۵. دور شدن از منبع نور
اگر قصد خرید تجهیزات نورپردازی جدید ندارید، هنوز هم می‌توان خیرگی لامپ را کاهش داد. کافی است از منبع نور فاصله بگیرد؛ مثلاً لامپ را روی سقف بلندتری نصب کنید. با افزایش فاصله بین شخص و لامپ، میزان خیرگی هم به‌‌همان میزان کاهش می‌یابد. اگر قصد استفاده از لامپهای توکار در اتاق نشیمن یا ناهار خوری را دارید، می‌توانید چراغ های پارکتی را نزدیک دیوارها قرار دهید تا به راحتی بتوان از خیرگی چشم جلوگیری کرد.
سخن پایانی
درست است که پدیده خیرگی نور موضوع پیچیده‌ای است، اما این به معنی اجتناب‌ناپذیر بودن آن هم نیست.
برای خیرگی نور، چندین راه حل وجود دارد که برای ایجاد نور راحت و سالم توصیه می شود. در مرحله اول ، اگر وسایل نوری که انتخاب می کنید بتوانند آزادانه تنظیم شوند، می توان با تنظیم مجدد وسایل روشنایی در موقعیتی که نور را در پایین ترین سطح کنترل می کند، خیرگی نور را کاهش داد. راه حل دوم برای کاهش تابش نور، انتشار نور است که می توان با طراحی لنزها و بازتابنده های ضد تابش برای توزیع یکنواخت و یکنواخت نور، به آن دست یافت. نکته آخر ، موقعیت چراغها نیز نقش مهمی در تأثیر نور خیره کننده نور دارد ، بنابراین بسیار مهم است که چراغهای روشنایی به طور ایده‌آل در جایی قرار گیرند که نور منعکس شده از سطوح براق و صاف به راحتی ایجاد نشود.